نگرش سیستمی-اجتماعی لومان به معنا

نیکلاس لومان در بخشی از کتاب عمیق و مهم خود ـ نظام های اجتماعی به بحث در مورد ماهیت زبان و معنا می پردازد. از دید لومان، معنا، بر خلاف آنچه از دید کلاسیک پذیرفته شده، مسیری خطی نیست که سر و تهی مشخص داشته باشد. رابطه ی دوسویه ای میان دال و مدلول که امری نشانگانی را به معنایی بیرونی ارجاع دهد، شالوده ی زبان را نمی سازد. معنا از ارجاعِ نظام نشانگانی به امر بیرونی بر نمی خیزد، که آفریده ی چرخه ای همانگویانه و خودارجاع در درون شبکه ی نمادهاست. چرخه ای که در قالب مجموعه ای از دلالت های پیاپی و اشاره های خودارجاع و اتصال های بازگشتی، تبلور می یابد.

ابعاد سه گانه لومانی

از نظر لومان، معنا دارای سه بُعدِ متمایز است که عبارتند از ابعاد اجتماعی، زمانی و حقیقی.
این سه سطح از معنا، که لایه هایی از چرخه های خودارجاع و بازگشتیِ یادشده را در خود جای داده اند، کارِ ارجاعِ نمادین به حوزه های گوناگون اجتماعی و ارتباطی را به انجام می رسانند و به این ترتیب، دو سطح آگاهی را، که از دید لومان برسازنده ی نظام اجتماعی است، به یکدیگر متصل می کنند. این دو سطحِ آگاهی و ارتباطی تقریباً با دو لایه ی روانی و اجتماعی در نگرش موردِ نظر ما مترادف دانسته میشود.

زبان، چسب لایه ها

لومان معتقد است که زبان زیربنایی نمادین را بر میسازد که پیوند و چفت وبست شدنِ این دو لایه را ممکن میسازد. در این تعبیر معنا که محتوای حملشده در درون نظامهای نمادینِ زبان است، به عنوان بستری زیربنایی و بنیادین عمل میکند که آگاهی و ارتباط از دل آن میروید. به عبارت دیگر، از دید لومان، معنا و زبان خصلتی پیشینی نسبت به سطوح آگاهی و ارتباطی دارد و سوژه ی انسانی و من هایی که در سطح اجتماعی با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند، اموری ثانویه و فرعی هستند که از دل این نظام خودارجاع نشانگانی استخراج میشوند.