نمایش مبدأ برای لذت های دروغین در سایر جانوران اجتماعی

نكته اى كه اشاره به آن در اينجا خالى از لطف نيست، آن كه علاوه برانسان، ساير جانوران داراى زندگى اجتماعىِ پيچيده هم الگوى مشابهى از تمايزيابىِ سيستم پاداششان را تجربه مى كنند. جالب آن كه به دليل شباهت بنيادى سيستم زيستىِ لذت در تمام جانوران، موادى كه براى اين جانوران مخدر محسوب مى شوند، از نظر شيميايى با مخدرهاى رايج در جوامع انسانى خويشاوندى نزديكى دارند.


زنبوران نسبت به شهد برخى از گلهاى تيره ى خشخاش و شاهدانه حساسيت دارند، و به عبارتى به ترياک و حشيش معتاد مى شوند. زنبورهايى كه از شهد اين گلها مى خورند تعادل بدنشان را از دست مى دهند. 


رفتارشان كند و نامنسجم مى شود، و به جاى كار كردن براى لانه به تغذيه ى بيشتر از همان گلهاى مخدر گرايش مى يابند. زنبورهاى نگهبان كندو در صورت برخورد با اين زنبورها آنها را از النه مى رانند و اجازه ى ورود را بديشان نمى دهند.


در مورچگان، پديده ى [[اعتياد]] از جنبه ى ديگرى اهميت دارد و آن هم اين كه حشره ى ديگرى به عنوان قاچاقچى براى همزيستى با مورچگان تخصص يافته است. گونهاى از قاب بالان - كه pubiculis Atemeles مشهورترينشان است - به صورت انگل در لانه ى مورچگان زندگى مى كنند. 


اين حشرات براى مصون ماندن از حمله ى سربازانِ نگهبان النه، از غددشكمى خود مواد مخدرى ترشح مى كنند كه رفتار مصرف كنندگانش را تغيير مى دهد. اين حشرات در لانه ى ميزبانان شان تخمگذارى مى كنند، ازنوزادان آنها تغذيه مى كنند، و مى توانند كل يک لانه ى مورچه را در مدت كوتاهى نابود كنند. 


مواد مخدر در حشرات اجتماعى هم، درست مانند آدميان، سم مؤثر بر مراكز توليد است و در نهايت به مرگ معتادان منتهى مىشود
. به اين ترتيب، مى بينيم كه پيچيده شدن مغز انسان و شاخه زايى در مسير لذت، علاوه بر پديد آوردن شگفتى هايى مانند نظام هاي فرهنگى، تهديدهايى مانند اعتياد را نيز موجب شده است.