نمایش مبدأ برای چرایی خرد ایونی

اردیبهشت ۸, ۱۳۹۹

==='''س: اساسا دانستن اینکه خاستگاه فلسفه کجاست چه اهمیتی می‌تواند داشته باشد؟'''===
<br />

'''ج:''' فلسفیدن در واقع شیوه‌ای از اندیشیدن است که سایر اشکال تفکر را تعیین می‌کند. یعنی سرمشق و چارچوبی معنایی بر می‌سازد که صورت های دیگر اندیشه در درون آن جریان می‌یابند. از این رو این که خاستگاه فلسفه به لحاظ تاریخی و جغرافیایی کجا باشد، تعیین کننده است. چرا که نشان می‌دهد چارچوب‌های فکری امروزی ادامه‌ی تحول کدام فرهنگ و تمدن باستانی هستند. به همین خاطر هم از قرن هجدهم میلادی همزمان با سیطره یافتن تدریجی اروپاییان بر جهان، ادعایی که در آن هنگام نامستند و گزاف می‌نمود مطرح شد که سه عنصر اصلی داشت. 
# یکی آن که یونان باستان نیا و پدر فکری اروپای جدید است،  
# دوم آن که همین یونان خاستگاه فلسفه بوده و اندیشه‌ی فلسفی همین یک جلوه و یک مسیر تاریخی را تا اروپای نو طی کرده است  
# سوم آن که همه‌ی فرهنگها و تمدنهای دیگر فروپایه‌تر از تمدن اروپایی هستند. 
<br />

سومین گزاره که از دوتای اولی نتیجه می‌شود، همان است که کشتار سرخپوستان، نابود کردن آثار تمدنی سرزمینهای استعمار شده مانند هند و غارت منابع فرهنگی و هنری چین و پارسی-ایران‌ستیزی آشکار استعمارگران را به لحاظ اخلاقی توجیه می‌کرد. چرا که در این حالت همه‌ی تمدنها جز تمدن غربی فاقد اندیشه به معنای دقیق آن هستند و فرهنگشان مشتی اسطوره و باورهای تخیلی است که با عواطف و هیجانهای غیرعقلانی درآمیخته است. هدف من از نوشتن این کتاب و همچنین جلدهای پس و پیش آن محک زدن این سه ادعا بوده است. یعنی کوشیده‌ام تعریفی روشن و شفاف از مفهوم «'''متن فلسفی'''» به دست دهم و بعد بر اساس منابع و مستندات محکم و روشنی که در تاریخ –و نه در تفسیرهای اروپامدارانه‌ی قرن نوزدهمی و بیستمی- داریم، سیر تحول تاریخی اندیشه‌ی فلسفی را بازسازی کنم.
<br />

==='''س: گفته می شود، فلسفه غرب در همه زمینه‌ها خودبنیاد و متکی به خویش است. شما در این کتاب این ادعا را رد کردید. لطفا در این باره توضیح دهید؟'''===
<br />

'''ج:''' بله، ‌این یکی از ضرورتهای همان ایدئولوژی‌ایست که اروپا را خاستگاه جهانی تمدن می‌داند. من در کتاب [[زند گاهان]] که نخستین جلد از این مجموعه است نشان داده‌ام که کهن ترین متنی که چهار شاخص بنیادین یک متن فلسفی را به طور قطع برآورده می‌کنند، سروده‌های [[زرتشت]] یعنی گاهان است. در آن کتاب نشان داده‌ام که این چهار شاخص یعنی (۱)'''دقت کلیدواژگان'''، (۲)'''انتزاعی بودن و فراگیری جهان‌بینی'''، (۳)'''عقلانی بودن نتیجه‌گیری‌ها و روشن بودن گامهای استدلال'''، و (۴)'''پرسش‌مداری متن''' همگی در متن گاهان وجود دارند 
<br />

در اینجا برای نخستین بار پنجاه [[جفت متضاد معنایی]] (مثل [[گیتی/ مینو]]  ، [[خدا/ شیطان]]  ، [[امر معقول/ امر محسوس]]  ، [[خیر/ شر]]  ، [[راست/ دروغ]]،…) را با معنایی روشن و دقیق می‌بینیم که شالوده‌ی تمام فلسفیدن‌های بعدی را برساخته است. در جلد دوم این مجموعه که [[تاریخ خرد ایونی]] است، نشان داده‌ام که اندیشمندان یونانی پیشاسقراطی از جمله سقراط با صراحت و روشنی مفاهیم خود را از [[ایران-زمین]] وامگیری‌ کرده‌اند و گاه حتا کلیدواژه‌های شان هم وامگیری‌هایی از زبانهای ایرانی باستانی بوده است.
<br />

==='''س: در کتاب بیان شده اندیشمندان یونانی خرد ایرانی را در زمینۀ اجتماعی خویش بومی کردند. این اتفاق چگونه صورت گرفته است؟'''===
<br />

'''ج:''' طبیعی است که هیچ فرهنگی عناصر فرهنگی دیگر را عینا وامگیری نمی‌کند و همواره شکلی از درونی‌سازی و بومی‌ کردن انجام می‌پذیرد. در یونان باستان هم چنین اتفاقی افتاده است. اما باید درباره‌ی تمدن یونانی باستان چند نکته را در نظر داشت. 
# نخست آن که گرانیگاه جغرافیایی فرهنگ و زبان یونانی در دنیای باستان [[آناتولی]] بوده که استانی هخامنشی محسوب می‌شده است. یعنی پرجمعیت‌ ترین، نویساترین و شکوفاترین شهرهای یونانی‌نشین [[میلتوس]] و [[افسوس]] و [[سارد]] بوده‌اند که همگی مراکز استانهای دولت هخامنشی پارسیان هستند. 
# اولین اندیشمندان یونانی در این شهرها برخاسته‌اند و من با تحلیل متنهای به جا مانده از ایشان نشان داده‌ام که در زمان خودشان هوادار ایران و مقلد فرهنگ ایرانیان قلمداد می‌شده‌اند و آثارشان هم وامگیری مستقیم آرای فلسفی ایرانی بوده است. البته این آرا را در بافت فرهنگی خودشان در ترکیب با اساطیر یونانی و باورهای عمومی بومی می‌کرده‌اند.
<br />

==='''س: مفصل‌‌ترین بحثهای شما در کتاب به [[پوتاگوراس]] و [[سقراط]] مربوط می‌شود. چرا این دو تن این قدر مورد توجه‌تان بوده‌اند؟'''===
<br />

'''ج:''' چون هردویشان نیای فکری [[افلاطون]] هستند و افلاطون هم بدنه‌ی اندیشه‌ی فلسفی اروپاییان را در قرون میانه و همچنین امروز برساخته است. در کتاب تاریخ خرد ایونی نشان داده‌ام که هردوی اینها هرچند مانند سایر اندیشمندان خود را وامدار ایران می‌دانسته‌اند و مفاهیمی را هم از پارسیان وامگیری کرده بودند، اما از نظر سیاسی مخالف [[نظم پارسی]] بوده‌اند و شکلی از محافظه‌کاری آریستوکراتیک را تبلیغ می‌کرده‌اند که با بزرگداشت اشرافیت، تاکید بر نابرابری زن و مرد و پافشاری بر نظام [[برده‌داری]] هم‌سرشت بوده است. در جلد بعدی این مجموعه که «'''[[افلاطون: واسازی یک افسانه‌ی فلسفی]]'''» است نشان داده‌ام که نبوغ افلاطون این موضع‌گیری سیاسی مخالف‌خوان را به دستگاهی فلسفی تبدیل می‌کند که بعدتر استخوان‌بندی فکری مذاهب مسیحی تحول یافته در اروپا و همچنین فلسفه‌های مدرن را بر می‌سازد.
<br />

==='''س: می‌توان این کتاب را در ادامه آثار شما که در آن‌ها سیر اندیشه ایران باستان را واکاوی می‌کنید، بدانیم؟ جلدهای دیگر چه مضمونی دارند؟'''===
<br />

'''ج:''' بله، این یک طرح پژوهشی پردامنه است که تا به حال چهار جلدش انتشار یافته است. جلد بعدی این مجموعه «[[خرد بودایی]]» نام دارد و به بحث درباره‌ی آرای فلسفی بودای تاریخی می‌پردازد که تقریبا همزمان با افلاطون و مانند او ساکن حاشیه‌ی شاهنشاهی هخامنشی و متاثر از فرهنگ ایرانی بوده است. با این همه آرای بودا به خاطر نزدیکی بیشتر با [[بلخ]] یعنی استانهای مهم ایران شرقی که مرکز تحول دین زرتشتی هم بوده، عمیق‌تر است و نقدی که به آرای زرتشتی در آن می‌بینیم با فهمی دقیق‌تر و درست‌تر از اصل فلسفه‌‌اش همراه است. جلد بعدی از این مجموعه ویژه‌ی آثار ارسطوست که هنوز نیمه کاره مانده و امیدوارم طی چند سال آینده به سرانجام برسد.
<br />

==='''س: نقطه تمایز این اثر (تاریخ خرد ایونی) با کتاب‌های دیگر چیست؟'''===
<br />

'''ج:''' به نظرم این کتاب از سه جنبه بر متن های مشابه برتری دارد. 
# نخست آن که من اصل متون یونانی را در کنار متون همزمان‌شان به اوستایی، [[پارسی‌ باستان]]، [[عبری]] و [[آرامی]] بازخوانی کرده‌ام و پیوند درونی مفاهیم در فرهنگ‌های همسایه و همبسته‌ی استانهای هخامنشی قدیم را نشان داده‌ام. مورخان فلسفه اغلب با این زبان‌ها آشنایی ندارند و حتا از محتوای متونی مانند [[اوستا]] و کتیبه‌های سیاسی هخامنشیان بی‌خبرند و در نتیجه به نظرم متنهای یونانی را با غلط‌های فاحش و تعبیرهای ناهمزمان روشن خوانده‌اند.  
<br /> 
 
# دوم آن که در این کتاب [[روش‌ شناسی سیستمی]] را برای تحلیل متن به کار گرفته‌ام و در نتیجه معیارها و شاخص‌هایی روشن و شفاف را برای مرزبندی دیدگاه‌ها و تعریف مفاهیم به کار بسته‌ام.  
<br /> 

# سوم آن که درباره‌ی همه‌ی اندیشمندان بافت اجتماعی و تاریخی ظهور آرایشان را تحلیل کرده‌ام و یک تاریخ اجتماعی دقیق از روزگار و زمانه و محیط زیست‌شان را به دست داده‌ام. یعنی کتاب به نوعی ج'''امعه‌شناسی تاریخی اندیشه‌ی فلسفی''' هم هست. 
<br />

این سه به نظرم برتری‌های کتاب به خوانش‌های مشابه است. اگر بخواهیم دایره‌ی سخن را به ایران محدود کنیم، به نظرم این کتاب دو برتری دیگر هم پیدا می‌کند. 
# یکی آن که نخستین متن جامعی است که در آن تمام متون بازمانده از اندیشمندان پیشاسقراطی به طور کامل از زبان اصلی ترجمه شده است، 
<br />

# دوم آن که در زبان پارسی روزآمدترین متن درباره‌ی فلسفه‌ی یونان باستان است، یعنی تقریبا هر کتاب و مقاله‌ی مهمی که در این زمینه انتشار یافته در متن مورد ارجاع و گاه نقد و تحلیل قرار گرفته است.