درباره‌ی خطوط قرمز: تفاوت بین نسخه‌ها

از ویکی زروان
پرش به: ناوبری، جستجو
 
(۲۶ ویرایش میانی توسط یک کاربر نشان داده نشده‌است)
سطر ۱: سطر ۱:
  
−
گفتن و ناگفتن، سخن و سکوت و ابراز و پرهیز از ابراز، جفت‏هایی دوقطبی هستند که در تمام زبان[[زبان، زمان، زنان]]ها و تمام تمدن‏ها با دقت و وسواس بسیار بررسیده و پرداخته شده و با تلنباری از قواعد و رمزگان صورت‏بندی شده‏ اند. هر حوزه فرهنگی، هر نهاد اجتماعی، هر قلمرو زبانی و هر اقلیم معنایی، سخن‏هایی گفتنی و گزاره‏ هایی مرسوم و هنجارین‏ و پذیرفته شده را در دل خویش می‏ گنجاند و حریم‏ این گفتمان رسمی و مجاز را با مرزهایی حراست‏ می‏کند؛ مرزهایی گاه شفاف و گاه مبهم که با نیروهایی ملایم یا خشن پشتیبانی می‏ شوند و نظم و آرامش حاکم در اندرون یک گفتمان جاری و مستقر را تضمین می‏ کنند.این مرزها، همان‏هایی هستند که پاره گفتارهای درست را از نادرست، شایسته را از ناشایسته و معقول را از جنون ‏آمیز تفکیک می‏ کنند. گزاره‏ ها و گفتارهایی که از این مرز تخطی کنند، بسته‏ به اینکه حریم فرد، جامعه یا تابوهای مستقر را مورد تهاجم قرار دهند، به توهین، جرم یا کفر تبدیل می شوند.
+
: شروین وکیلی
  
−
همه ما سخنگویان زبانی مستقر و همه ما محاطشدن‏گان در اقلیم قواعد هنجارین و آشنای‏ حوزه‏های معنایی،چندان به این مرزها خو گرفته‏ایم‏ که عبور از آن را همچون تهدید نظمی طبیعی و تخطی از قواعدی بدیهی تلقی می‏کنیم.این مرزها و این حریم‏ها،از دورترین زمان‏ها،از همان هنگامی‏ که آموختن زبان را آغاز می‏کنیم،به ما آموزش داده‏ می‏شود و هر روز و هر ساعت،با هر مکالمه و هر گپ‏وگفت،رسوبی سنگین از رمزگان تاکیدکننده بر آن انباشته می‏شود.
+
 
−
این مرزها،همان چیزهایی هستند که این روزها با اسم بامسمای خط قرمز مورد اشاره قرار می‏گیرند. خطهای قرمز،مرزهای نمادینی هستند که گفتنی‏ها را از حرف‏های ناگفته و گفتمان‏های مجاز را از غیرمجاز تفکیک می‏کنند.در باب خط بودن و قرمز بودن این مرزها اما باید بازبینی‏ای کرد تا شاید از این‏ رهگذار،درکی دقیق‏تر در مورد شرایط امروزین حاکم‏ بر سپهر معنایی پیرامون ما به دست آید.
+
گفتن و ناگفتن، سخن و سکوت و ابراز و پرهیز از ابراز، جفت‏‌هایی دوقطبی هستند که در تمام [[زبان، زمان، زنان|زبان]]‌ها و تمام تمدن‌‏ها با دقت و وسواس بسیار بررسیده و پرداخته شده و با تلنباری از قواعد و رمزگان صورت‌بندی شده‌اند. هر حوزه فرهنگی، هر نهاد اجتماعی، هر قلمرو زبانی و هر اقلیم معنایی، سخن‌هایی گفتنی و گزاره‌هایی مرسوم و هنجارین‏ و پذیرفته شده را در دل خویش می‌گنجاند و حریم‏ این گفتمان رسمی و مجاز را با مرزهایی حراست‏ می‌کند؛ مرزهایی گاه شفاف و گاه مبهم که با نیروهایی ملایم یا خشن پشتیبانی می‌شوند و نظم و آرامش حاکم در اندرون یک گفتمان جاری و مستقر را تضمین می‌کنند. این مرزها، همان‌هایی هستند که پاره گفتارهای درست را از نادرست، شایسته را از ناشایسته و معقول را از جنون‌‏آمیز تفکیک می‌‏کنند. گزاره‌ها و گفتارهایی که از این مرز تخطی کنند، بسته‏ به اینکه حریم فرد، جامعه یا تابوهای مستقر را مورد تهاجم قرار دهند، به توهین، جرم یا کفر تبدیل می‌شوند.
−
در مورد خط قرمز،یک نکته بسیار مهم وجود دارد و آن هم اینکه خط قرمز،یک خط نیست‏ که خطوط است.در هیچ جامعه‏ای،با خط قرمز مواجه نیستیم؛چرا که جوامع امروزین،چنان پیچیده‏ و بغرنج شده‏اند که حوزه‏های معنایی و قلمروهای‏ مفهومی و زبانی در آنها به اموری پرشاخه،منشعب، و پرچین و شکنج تبدیل شده است.نهادهای‏ اجتماعی چندان واگرا و زمینه‏های زبانی چندانی‏ تخصصی و خودمختار شده‏اند که در هریک از آنها با قواعدی ویژه و ساختارهایی خاص برای مرزبندی‏ و خطکشی حریم‏ها مواجه هستیم.در قلمروی مانند دانش رسمی و آکادمیک،تمایز درست از نادرست، معقول از نامعقول و مستند از نامستند است که مرز میان گفتنی‏ها و حرف‏های مگو را تشکیل می‏دهد.در قلمروی زیبایی‏شناسی،ذوق سالم و ناسالم،سلیقه‏ پیشرو واپسگرا،و عامه‏پسند و نخبه‏پسند است که‏ سنگ محک محسوب می‏شود و به همین ترتیب‏ در هر حوزه معنایی،با سنجه‏ها و معیارهایی ویژه‏ برای حصاربندی گفتمان‏های رسمی و مجاز روبه‏رو هستیم.در هر زمینه،جسورانی که پا را از این مرزها فراتر بنهند،با برچسب‏هایی ویژه شناخته می‏شوند و مجازات‏هایی خاص را تحمل می‏کنند.درنوردیدن‏ خط قرمز در قلمروی دانشگاهی،برچسب بی‏سواد، نادان یا دیوانه را به همراه دارد و به از میان رفتن اعتبار و احترام و موقعیت منزلتی فرد منتهی می‏شود؛ درحالی‏که نقض کردن یک قاعده مدنی درباره‏ حریم‏های گفتمانی،می‏تواند به جریمه یا زندانی‏ شدن فرد بینجامد.برمبنای این تکثر و تنوع خطوط قرمز،سخن گفتن از خط قرمزی یگانه یا حتی‏ شبکه‏ای همخوان و منسجم از خطوط قرمز در یک‏ جامعه می‏تواند گمراه‏کننده باشد.هیچ جامعه‏ای‏ چندان ساده،همگون و همگن نیست که خطهای‏ قرمز تکامل یافته در قلمروهای معنایی گوناگون‏اش، در تطابق و سازگاری کامل باهم قرار داشته باشند. قواعد حاکم بر هر قلمرو معنایی تا حدودی استقلال‏ درونی دارد و در شرایطی ویژه تحول می‏یابد که دیر یا زود به تعارض یا ناهمخوانی بخش‏هایی از محتوای‏ آن با خزانه معنایی سایر حوزه‏ها منتهی می‏شود. بنابراین نخستین نکته در مورد خط قرمز،این است‏ که تعدادی فراوان،قواعدی متکثر و ساختاری‏ ناهمخوان و واگرا در یک نظام اجتماعی دارد.البته‏ ناگفته پیداست که هرچه آن جامعه نظم‏یافته‏تر و نهادهای درون آن کارآمدتر باشند،این تعارض‏ها و ناهمخوانی‏ها با دقتی بیشتر شناسایی و رمزگذاری‏ شده و با قواعدی رابط تعدیل شده است.
+
 
−
دومین ویژگی خط قرمز این است که اصلا خط نیست.آنچه تا اینجای کار با عبارت مرزبندی، حصر و مرزگذاری مرزها مورد اشاره قرار دادیم،در واقع امری یکباره،قطعی و دقیق نیست.هیچ گرانیگاه‏ قدرتی چندان نیرومند نیست که مرزهای یک‏ گفتمان مجاز را یک‏بار و برای همیشه تعیین کند و هیچ گرانیگاه رمزگذارنده‏ای نیست که دقت و شمول‏ کافی برای انجام چنین کاری را دارا باشد.ازاین‏رو، روند تعیین مرزهای مجاز برای یک گفتمان،همواره‏ به شکلی موضعی،پراکنده،منتشر و پویا به انجام‏ می‏رسد.درواقع،هر گفتمان به حبابی متغیر و سیال‏ از معنا می‏ماند که در دریایی از رمزگان فاقد معنا یا حامل معانی غیرمجاز شناور است.شکل متغیر این‏ حباب و مرزهای پویا و منعطف آن در هر مقطع زمانی‏ براساس برآیندی از نیروهای درونی و بیرونی آن‏ تعیین می‏شود.چه‏بسا که ورود رسانه‏ای نو،-مانند پیامک‏های تلفن همراه-حوزه‏ای از گفتمان‏های‏ غیرمجاز(بازگو کردن جوک‏های بی‏ادبانه برای فردی‏ نسبتا غریبه)را به درون قلمرو مجاز بمکد و چه‏بسا که رخدادی ویژه-مانند اعلام یک خبر سیاسی‏ توسط مقامی دولتی-دامنه‏ای از گفتارهای مجاز را به ناگهان ممنوع سازد.
+
همه ما سخنگویان زبانی مستقر و همه ما محاط‌شدگان در اقلیم قواعد هنجارین و آشنای‏ حوزه‌های معنایی، چندان به این مرزها خو گرفته‌‏ایم‏ که عبور از آن را هم‌چون تهدید نظمی طبیعی و تخطی از قواعدی بدیهی تلقی می‌کنیم. این مرزها و این حریم‌ها، از دورترین زمان‌‏ها، از همان هنگامی‏ که آموختن زبان را آغاز می‌‌کنیم، به ما آموزش داده‏ می‌‏شود و هر روز و هر ساعت، با هر مکالمه و هر گپ‏ و گفت، رسوبی سنگین از رمزگان تاکیدکننده بر آن انباشته می‌شود.
−
بنابراین،هرچند تصور مرزهای مجاز یک گفتمان‏ به صورت خطی دقیق و روشن و پایدار،از نظر آموزشی و در مقام یک ساده‏سازی نظریه‏پردازانه‏ کاری روا می‏نماید،اما درواقع،درست و واقعی‏ نیست.مرز مجاز یک قلمروی گفتمانی،محدوده‏ای‏ خاکستری است که نشانگان نمایانگر امکان بیان‏ گفتار،در آن جابه‏جا می‏شوند.رخدادهای محیطی، پویایی طبیعی درون یک نظام گفتمانی،موقعیت‏ ویژه حاکم بر شرایط تولید یک‏پاره گفتار خاص و تاثیر مراکز قدرت بر ساخت گفتمان،عواملی هستند که این پس‏وپیش رفتن مرزها در محدوده یاد شده را تعیین می‏کنند.به این ترتیب،خط قرمز،بیش از آنکه‏ خطی روشن و دقیق باشد،قلمروی مه‏آلود است.
+
 
−
ویژگی سوم خط قرمز،این است که به راستی‏ قرمز است؛یعنی تخطی کردن از آن به زایش‏ رنج منتهی می‏شود.نظام‏های اجتماعی و ساختارهای تولید و توزیع معنا،سازوکارهایی نرم یا سخت برای پاسداری از مرزهای گفتمانی خود دارند و با پاداش دادن به تولیدکنندگان پایبند به محدوده‏ مجاز و کیفر دادن به هنجارشکنان،این مهم را به‏ انجام می‏رسانند.به این ترتیب،مرزبندی یک گفتمان‏ با پویایی لذت و رنج گره خورده است.به تعبیری،خط قرمز آن نقطه‏ها،و آن آستانه‏ای است که لذت و پاداش‏ ناشی از تولید یک‏پاره گفتمان،به رنج و آزار تبدیل‏ می‏شود.به همین دلیل هم کنشگران اجتماعی‏ همزمان با یادگیری زبان و تسلط بر به کارگیری آن، می‏آموزند(و درواقع شرطی می‏شوند)تا از خطوط قرمز اجتناب کرده و خود را در محدوده امن و لذت‏آور پاره گفتمان‏های مجاز پنهان کنند.
+
این مرزها، همان چیزهایی هستند که این روزها با اسم با مسمای '''خط قرمز''' مورد اشاره قرار می‌گیرند. خط‌های قرمز، مرزهای نمادینی هستند که گفتنی‌ها را از حرف‌های ناگفته و گفتمان‌های مجاز را از غیرمجاز تفکیک می‌کنند. در باب خط بودن و قرمز بودن این مرزها اما باید بازبینی‌ای کرد تا شاید از این‏ رهگذار، درکی دقیق‌تر در مورد شرایط امروزین حاکم‏ بر سپهر معنایی پیرامون ما به دست آید.
−
باوجوداین،جالب است که در تمام نظام‏های‏ فرهنگی،خرده گفتمان‏ها و منش‏ها(عناصر فرهنگی)کوچکی وجود دارند که در حاشیه خطوط قرمز می‏رویند.لطیفه‏ها و جوک‏ها،مشهورترین‏ منش‏هایی هستند که به شکلی بازیگوشانه در کناره‏ مرزهای مجاز گفتمان می‏رویند.خنده‏دار بودن و غیرجدی بودن این عناصر زبانی،تضمینی است‏ بر اینکه مشمول نظام کیفری نگهبان خط قرمز قرار نگیرند.با این حال،همین عناصر شوخی‏گونه، غیرجدی و بازیگوشانه هستند که فشاری مداوم را بر مرزهای مجاز یک نظام گفتمانی اعمال می‏کنند و دیر یا زود بسط و توسعه آن،به عقب راندن مرزهای‏ غیرمجاز بودن را ممکن می‏سازند.
+
 
−
به این ترتیب،در یک جامعه پایدار و منظم، با چنین تصویری از مرزهای گفتمان‏های‏ مجاز و غیرمجاز روبه‏رو هستیم؛خطوط قرمزی‏ وجود دارند که هریک از آنها درواقع دامنه‏ها و پیوستارهایی از قبض و بسط رمزگان مهارکننده‏ گفتمان هستند و در ضمن،خرده‏معانی و منش‏هایی کوچک،بازیگوشانه و غیرجدی-که‏ بر بازی و نقض تابوها تمرکز یافته‏اند-را هم در خود جای داده‏اند.این خطوط قرمز،گذشته از ماهیت پیوستارگونه و غنی‏شان،واگرا و متکثر هم هستند و در حوزه‏های معنایی متفاوت، از قواعد خاص متفاوتی پیروی می‏کنند.در شرایط عادی،قواعد ربطی وجود دارد که این‏ زیرواحدهای گفتمانی و خطوط قرمز متمایزشان‏ را در یک مجموعه کلان و فراگیر باهم جمع‏ می‏کند و این همان است که شالوده زیست‏ جهان منسجم و یگانه اعضای یک جامعه پایدار و نظم‏یافته را می‏سازد.
+
در مورد خط قرمز، یک نکته بسیار مهم وجود دارد و آن هم این که خط قرمز، یک خط نیست‏ که خطوط است. در هیچ جامعه‌ای، با خط قرمز مواجه نیستیم؛ چرا که جوامع امروزین، چنان پیچیده‏ و بغرنج شده‌ا‌ند که حوزه‌های معنایی و قلمروهای‏ مفهومی و زبانی در آنها به اموری پر شاخه، منشعب، و پر چین و شکن تبدیل شده است. نهادهای‏ اجتماعی چندان واگرا و زمینه‌های زبانی چندان‏ تخصصی و خودمختار شده‌اند که در هر یک از آنها با قواعدی ویژه و ساختارهایی خاص برای مرزبندی‏ و خط‌کشی حریم‌ها مواجه هستیم. در قلمرویی مانند دانش رسمی و آکادمیک، تمایز درست از نادرست، معقول از نامعقول و مستند از نامستند است که مرز میان گفتنی‌ها و حرف‌های مگو را تشکیل می‌دهد. در قلمروی زیبایی‌شناسی، ذوق سالم و ناسالم، سلیقه‏ پیشرو و واپسگرا، و عامه‌پسند و نخبه‌پسند است که‏ سنگ محک محسوب می‌شود و به همین ترتیب‏ در هر حوزه معنایی، با سنجه‌ها و معیارهایی ویژه‏ برای حصاربندی گفتمان‌های رسمی و مجاز روبه‌رو هستیم.
−
خطهای قرمز تنها زمانی می‏توانند کارکرد حصرکننده خود را به انجام برسانند که تا حدودی واقعیت داشته باشند؛یعنی برچسب‏ نادان و بی‏سواد در شرایطی به تخطی‏کنندگان‏ از هنجارهای آکادمیک قابل‏اطلاق است که‏ بخش بزرگی از این تخطی‏کنندگان به راستی‏ از نظر توانایی ذهنی و کامیابی نظریات‏شان در این رده بگنجند.به همین ترتیب،بقای خطوط قرمز بر کارکرد آنهاست.کارکرد این خطوط،نظم‏ بخشیدن به پویایی جاری در یک نظام گفتمانی‏ است،و پاسبانی از آن،در برابر اختلال‏هایی که‏ از ناسازه‏ها و رخنه‏های معنایی برمی‏خیزد. اگر خطوط قرمز آن دلالت عینی و این کارکرد فرهنگی را از دست بدهند،به عناصری اضافی، زاید و ناکارآمد تبدیل می‏شوند که عبور از آنها به‏تدریج فضیلت تلقی می‏شود.این هنگامی رخ‏ می‏دهد که نظام اجتماعی بر لبه پرتگاه آشوب‏ قرار داشته باشد.در این شرایط،کار واگرایی‏ زیرواحدهای فرهنگی به تعارض می‏انجامد و خطوط قرمز نه‏تنها در زیر چتر معنایی مشترکی‏ باهم جمع نمی‏شوند که یکدیگر را نیز نقض‏ می‏کنند.در این شرایط،دامنه‏نویسان رمزگان‏ حصرکننده در لبه سیستم گفتمانی به قدری‏ زیاد می‏شود که بخش مهمی از محتواهای آن‏ گفتمان را دربرمی‏گیرد و بنابراین از سویی تولید معنا در آن گفتمان را دچار اختلال می‏کند و از سوی دیگر،رعایت حریم خطوط قرمز را ناممکن‏ می‏سازد.در این شرایط،رنج ناشی از تخطی از خطوط قرمز و لذت ناشی از رعایت آن،چندان‏ به هم نزدیک می‏شوند که تمایزشان از میان برود. زیست جهان در این شرایط به لحافی چهل‏تکه‏ از پاره رمزگان متمایز و موازی و متعارض‏ تبدیل می‏شود و خصلت شیزوفرنیکی که در جریان ظهور مدرنیته(در جریان ظهور یکی‏ از همین الگوهای آشوبگونه)تجربه شد،با شدتی بیشتر تکرار می‏شود.در شرایط، تولیدکنندگان گفتمان‏ها،ناکارآمد بودن خطوط قرمز را درمی‏یابند و با عبور آزمایشی از مرزهای‏ آن،به زایش معنا و پاره گفتارهایی در فراسوی‏ این خطوط قرمز دست پیدا می‏کنند.قدرت‏های‏ مستقر سیاسی که در جریان این آشوب به مراکز اعمال زور در حمایت از یکی از این پاره‏های‏ پراکنده تبدیل شده‏اند،در این شرایط از اعمال‏ قدرت نرم‏افزاری و نمادین و ظریف،به سوی‏ اعمال زور عریان و خشن و آشکار روی می‏آورند و این آخرین مرحله از پایداری یک خط قرمز گفتمانی است.
+
 
−
در این برهه خطیر سردرگمی و عدم قطعیت و در شرایطی که قواعد خاص برای مرزبندی گفتارهای‏ مجاز و غیرمجاز اعتبار ندارد،امکان دست‏یازیدن‏ به خلاقیت‏های زیربنایی،آفرینش‏های معنایی‏ ماندگار و بازسازی رادیکال اصول موضوعه فراهم‏ می‏آید و این میوه‏های درخت آشوب است که‏ جنون و سردرگمی و آشفتگی و رنج و ابهام، عناصر تشکیل‏دهنده شاخسار و برگ آن هستند. آنگاه که این قلمروهای معنایی نوظهور و این‏ پاره گفتمان‏های تا به حال غیرمجاز تلقی شده، به قدر کافی بالنده و تنومند باشند که نظمی نو را پدید آورند،نظام‏های گفتمانی بار دیگر تن به‏ خطوط قرمزی از نو ترسیم شده می‏دهد،و به این‏ ترتیب،نظام اجتماعی از دوران آشوب گذر می‏کند و نظمی نو را در دل خود می‏پرورد.
+
در هر زمینه، جسورانی که پا را از این مرزها فراتر بنهند، با برچسب‌هایی ویژه شناخته می‌شوند و مجازات‌هایی خاص را تحمل می‌کنند. درنوردیدن‏ خط قرمز در قلمروی دانشگاهی، برچسب بی‌سواد، نادان یا دیوانه را به همراه دارد و به از میان رفتن اعتبار و احترام و موقعیت منزلتی فرد منتهی می‌شود؛ در حالی‏ که نقض کردن یک قاعده مدنی درباره‏ حریم‌های گفتمانی، می‌تواند به جریمه یا زندانی‏ شدن فرد بینجامد. بر مبنای این تکثر و تنوع خطوط قرمز، سخن گفتن از خط قرمزی یگانه یا حتی‏ شبکه‌ای هم‌خوان و منسجم از خطوط قرمز در یک‏ جامعه می‌تواند گمراه‌کننده باشد. هیچ جامعه‌ای‏ چندان ساده، همگون و همگن نیست که خط‌های‏ قرمز تکامل یافته در قلمروهای معنایی گوناگون‌اش، در تطابق و سازگاری کامل با هم قرار داشته باشند. قواعد حاکم بر هر قلمرو معنایی تا حدودی استقلال‏ درونی دارد و در شرایطی ویژه تحول می‌یابد که دیر یا زود به تعارض یا ناهم‌خوانی بخش‌هایی از محتوای‏ آن با خزانه معنایی سایر حوزه‌ها منتهی می‌شود. بنابراین نخستین نکته در مورد خط قرمز، این است‏ که تعدادی فراوان، قواعدی متکثر و ساختاری‏ ناهم‌خوان و واگرا در یک نظام اجتماعی دارد. البته‏ ناگفته پیداست که هرچه آن جامعه نظم‏ یافته‌تر و نهادهای درون آن کارآمدتر باشند، این تعارض‌ها و ناهم‌خوانی‌ها با دقتی بیشتر شناسایی و رمزگذاری‏ شده و با قواعدی رابط تعدیل شده است.
 +
 
 +
دومین ویژگی خط قرمز این است که اصلا خط نیست. آنچه تا اینجای کار با عبارت مرزبندی، حصر و مرزگذاری مرزها مورد اشاره قرار دادیم، در واقع امری یک‌باره، قطعی و دقیق نیست. هیچ گرانیگاه‏ قدرتی چندان نیرومند نیست که مرزهای یک‏ گفتمان مجاز را یک‌بار و برای همیشه تعیین کند و هیچ گرانیگاه رمزگذارنده‌ای نیست که دقت و شمول‏ کافی برای انجام چنین کاری را دارا باشد. از این‏ رو، روند تعیین مرزهای مجاز برای یک گفتمان، همواره‏ به شکلی موضعی، پراکنده، منتشر و پویا به انجام‏ می‌رسد. در واقع، هر گفتمان به حبابی متغیر و سیال‏ از معنا می‌ماند که در دریایی از رمزگان فاقد معنا یا حامل معانی غیر مجاز شناور است. شکل متغیر این‏ حباب و مرزهای پویا و منعطف آن در هر مقطع زمانی‏ بر اساس برآیندی از نیروهای درونی و بیرونی آن‏ تعیین می‌شود. چه ‏بسا که ورود رسانه‌ای نو -مانند پیامک‌های تلفن همراه- حوزه‌ای از گفتمان‌های‏ غیر مجاز (بازگو کردن جوک‌های بی‌ادبانه برای فردی‏ نسبتا غریبه) را به درون قلمرو مجاز بمکد و چه‏ بسا که رخدادی ویژه -مانند اعلام یک خبر سیاسی‏ توسط مقامی دولتی- دامنه‌ای از گفتارهای مجاز را به ناگهان ممنوع سازد.
 +
 
 +
بنابراین، هر چند تصور مرزهای مجاز یک گفتمان‏ به صورت خطی دقیق و روشن و پایدار، از نظر آموزشی و در مقام یک ساده‌سازی نظریه‌پردازانه‏ کاری روا می‌نماید، اما در واقع، درست و واقعی‏ نیست. مرز مجاز یک قلمروی گفتمانی، محدوده‌ای‏ خاکستری است که نشانگان نمایانگر امکان بیان‏ گفتار، در آن جابه‌جا می‌شوند. رخدادهای محیطی، پویایی طبیعی درون یک نظام گفتمانی، موقعیت‏ ویژه حاکم بر شرایط تولید یک ‏پاره گفتار خاص و تاثیر مراکز قدرت بر ساخت گفتمان، عواملی هستند که این پس‏ و پیش رفتن مرزها در محدوده یاد شده را تعیین می‌کنند. به این ترتیب، خط قرمز، بیش از آنکه‏ خطی روشن و دقیق باشد، قلمرویی مه‌آلود است.
 +
 
 +
ویژگی سوم خط قرمز، این است که به راستی‏ قرمز است؛ یعنی تخطی کردن از آن به زایش‏ رنج منتهی می‌شود. نظام‌های اجتماعی و ساختارهای تولید و توزیع معنا، سازوکارهایی نرم یا سخت برای پاسداری از مرزهای گفتمانی خود دارند و با پاداش دادن به تولیدکنندگان پایبند به محدوده‏ مجاز و کیفر دادن به هنجارشکنان، این مهم را به‏ انجام می‌رسانند. به این ترتیب، مرزبندی یک گفتمان‏ با پویایی لذت و رنج گره خورده است. به تعبیری، خط قرمز آن نقطه‌ها و آن آستانه‌ای است که لذت و پاداش‏ ناشی از تولید یک ‏پاره گفتمان، به رنج و آزار تبدیل‏ می‌شود. به همین دلیل هم کنشگران اجتماعی‏ هم‌زمان با یادگیری زبان و تسلط بر به کارگیری آن، می‌آموزند (و در واقع شرطی می‌شوند) تا از خطوط قرمز اجتناب کرده و خود را در محدوده امن و لذت‌آور پاره گفتمان‌های مجاز پنهان کنند.
 +
 
 +
باوجود این، جالب است که در تمام نظام‌های‏ فرهنگی، خرده گفتمان‌ها و منش‌های (عناصر فرهنگی) کوچکی وجود دارند که در حاشیه خطوط قرمز می‌رویند. لطیفه‌ها و جوک‌ها، مشهورترین‏ منش‌هایی هستند که به شکلی بازیگوشانه در کناره‏ مرزهای مجاز گفتمان می‌رویند. خنده‌دار بودن و غیر جدی بودن این عناصر زبانی، تضمینی است‏ بر اینکه مشمول نظام کیفری نگهبان خط قرمز قرار نگیرند. با این حال، همین عناصر شوخی‌گونه، غیر جدی و بازیگوشانه هستند که فشاری مداوم را بر مرزهای مجاز یک نظام گفتمانی اعمال می‌کنند و دیر یا زود بسط و توسعه آن، عقب راندن مرزهای‏ غیر مجاز بودن را ممکن می‌سازند.
 +
 
 +
به این ترتیب، در یک جامعه پایدار و منظم، با چنین تصویری از مرزهای گفتمان‌های‏ مجاز و غیر مجاز رو به‏ رو هستیم؛ خطوط قرمزی‏ وجود دارند که هر یک از آنها در واقع دامنه‌ها و پیوستارهایی از قبض و بسط رمزگان مهار کننده‏ گفتمان هستند و در ضمن، خرده‏ معانی و منش‌هایی کوچک، بازیگوشانه و غیر جدی را هم -که‏ بر بازی و نقض تابوها تمرکز یافته‌اند- در خود جای داده‌اند. این خطوط قرمز، گذشته از ماهیت پیوستارگونه و غنی، واگرا و متکثر هم هستند و در حوزه‌های معنایی متفاوت، از قواعد خاص متفاوتی پیروی می‌کنند. در شرایط عادی، قواعد ربطی وجود دارد که این‏ زیر واحدهای گفتمانی و خطوط قرمز متمایزشان‏ را در یک مجموعه کلان و فراگیر با هم جمع‏ می‌کند و این همان است که شالوده زیست‏ جهان منسجم و یگانه اعضای یک جامعه پایدار و نظم ‏یافته را می‌سازد.
 +
 
 +
خط‌های قرمز تنها زمانی می‌توانند کارکرد حصرکننده خود را به انجام برسانند که تا حدودی واقعیت داشته باشند؛ یعنی بر چسب‏ نادان و بی‌سواد در شرایطی به تخطی‌کنندگان‏ از هنجارهای آکادمیک قابل‏ اطلاق است که‏ بخش بزرگی از این تخطی‌کنندگان به راستی‏ از نظر توانایی ذهنی و کامیابی نظریات‌شان در این رده بگنجند. به همین ترتیب، بقای خطوط قرمز بر کارکرد آنهاست. کارکرد این خطوط، نظم‏ بخشیدن به پویایی جاری در یک نظام گفتمانی‏ است و پاسبانی از آن در برابر اختلال‌هایی که‏ از ناسازه‌ها و رخنه‌های معنایی برمی‌خیزد. اگر خطوط قرمز آن دلالت عینی و این کارکرد فرهنگی را از دست بدهند، به عناصری اضافی، زاید و ناکارآمد تبدیل می‌شوند که عبور از آنها به ‏تدریج فضیلت تلقی می‌شود. این هنگامی رخ‏ می‌دهد که نظام اجتماعی بر لبه پرتگاه آشوب‏ قرار داشته باشد.  
 +
 
 +
در این شرایط، کار واگرایی‏ زیرواحدهای فرهنگی به تعارض می‌انجامد و خطوط قرمز نه‏ تنها در زیر چتر معنایی مشترکی‏ با هم جمع نمی‌شوند که یکدیگر را نیز نقض‏ می‌کنند. در این شرایط، دامنه‏ نویسان رمزگان‏ حصرکننده در لبه سیستم گفتمانی به قدری‏ زیاد می‌شود که بخش مهمی از محتواهای آن‏ گفتمان را در بر می‌گیرد و بنابراین از سویی تولید معنا در آن گفتمان را دچار اختلال می‌کند و از سوی دیگر، رعایت حریم خطوط قرمز را ناممکن‏ می‌سازد. در این شرایط، رنج ناشی از تخطی از خطوط قرمز و لذت ناشی از رعایت آن، چندان‏ به هم نزدیک می‌شوند که تمایزشان از میان برود. زیست جهان در این شرایط به لحافی چهل‏ تکه‏ از پاره رمزگان متمایز و موازی و متعارض‏ تبدیل می‌شود و خصلت شیزوفرنیکی که در جریان ظهور مدرنیته (در جریان ظهور یکی‏ از همین الگوهای آشوبگونه) تجربه شد، با شدتی بیشتر تکرار می‌شود. در این شرایط، تولیدکنندگان گفتمان‌ها، ناکارآمد بودن خطوط قرمز را در می‌یابند و با عبور آزمایشی از مرزهای‏ آن، به زایش معنا و پاره گفتارهایی در فراسوی‏ این خطوط قرمز دست پیدا می‌کنند. قدرت‌های‏ مستقر سیاسی که در جریان این آشوب به مراکز اعمال زور در حمایت از یکی از این پاره‌های‏ پراکنده تبدیل شده‌اند، در این شرایط از اعمال‏ قدرت نرم‌افزاری و نمادین و ظریف، به سوی‏ اعمال زور عریان و خشن و آشکار روی می‌آورند و این آخرین مرحله از پایداری یک خط قرمز گفتمانی است.
 +
 
 +
در این برهه خطیر سردرگمی و عدم قطعیت و در شرایطی که قواعد خاص برای مرزبندی گفتارهای‏ مجاز و غیر مجاز اعتبار ندارد، امکان دست ‏یازیدن‏ به خلاقیت‌های زیربنایی، آفرینش‌های معنایی‏ ماندگار و بازسازی رادیکال اصول موضوعه فراهم‏ می‌آید و این میوه‌های درخت آشوب است که‏ جنون و سردرگمی و آشفتگی و رنج و ابهام، عناصر تشکیل‌دهنده شاخسار و برگ آن هستند. آنگاه که این قلمروهای معنایی نو ظهور و این‏ پاره گفتمان‌های تا به حال غیر مجاز تلقی شده، به قدر کافی بالنده و تنومند باشند که نظمی نو را پدید آورند، نظام‌های گفتمانی بار دیگر تن به‏ خطوط قرمزی از نو ترسیم شده می‌دهند و به این‏ ترتیب، نظام اجتماعی از دوران آشوب گذر می‌کند و نظمی نو را در دل خود می‌پرورد.
 +
 
 +
 
 +
[[رده: شروین وکیلی]]
 +
[[رده: جامعه شناسی]]
 +
[[رده: مقالات]]
 +
[[رده: ویرایش نهایی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱ ژوئن ۲۰۱۵، ساعت ۱۵:۲۵

شروین وکیلی


گفتن و ناگفتن، سخن و سکوت و ابراز و پرهیز از ابراز، جفت‏‌هایی دوقطبی هستند که در تمام زبان‌ها و تمام تمدن‌‏ها با دقت و وسواس بسیار بررسیده و پرداخته شده و با تلنباری از قواعد و رمزگان صورت‌بندی شده‌اند. هر حوزه فرهنگی، هر نهاد اجتماعی، هر قلمرو زبانی و هر اقلیم معنایی، سخن‌هایی گفتنی و گزاره‌هایی مرسوم و هنجارین‏ و پذیرفته شده را در دل خویش می‌گنجاند و حریم‏ این گفتمان رسمی و مجاز را با مرزهایی حراست‏ می‌کند؛ مرزهایی گاه شفاف و گاه مبهم که با نیروهایی ملایم یا خشن پشتیبانی می‌شوند و نظم و آرامش حاکم در اندرون یک گفتمان جاری و مستقر را تضمین می‌کنند. این مرزها، همان‌هایی هستند که پاره گفتارهای درست را از نادرست، شایسته را از ناشایسته و معقول را از جنون‌‏آمیز تفکیک می‌‏کنند. گزاره‌ها و گفتارهایی که از این مرز تخطی کنند، بسته‏ به اینکه حریم فرد، جامعه یا تابوهای مستقر را مورد تهاجم قرار دهند، به توهین، جرم یا کفر تبدیل می‌شوند.

همه ما سخنگویان زبانی مستقر و همه ما محاط‌شدگان در اقلیم قواعد هنجارین و آشنای‏ حوزه‌های معنایی، چندان به این مرزها خو گرفته‌‏ایم‏ که عبور از آن را هم‌چون تهدید نظمی طبیعی و تخطی از قواعدی بدیهی تلقی می‌کنیم. این مرزها و این حریم‌ها، از دورترین زمان‌‏ها، از همان هنگامی‏ که آموختن زبان را آغاز می‌‌کنیم، به ما آموزش داده‏ می‌‏شود و هر روز و هر ساعت، با هر مکالمه و هر گپ‏ و گفت، رسوبی سنگین از رمزگان تاکیدکننده بر آن انباشته می‌شود.

این مرزها، همان چیزهایی هستند که این روزها با اسم با مسمای خط قرمز مورد اشاره قرار می‌گیرند. خط‌های قرمز، مرزهای نمادینی هستند که گفتنی‌ها را از حرف‌های ناگفته و گفتمان‌های مجاز را از غیرمجاز تفکیک می‌کنند. در باب خط بودن و قرمز بودن این مرزها اما باید بازبینی‌ای کرد تا شاید از این‏ رهگذار، درکی دقیق‌تر در مورد شرایط امروزین حاکم‏ بر سپهر معنایی پیرامون ما به دست آید.

در مورد خط قرمز، یک نکته بسیار مهم وجود دارد و آن هم این که خط قرمز، یک خط نیست‏ که خطوط است. در هیچ جامعه‌ای، با خط قرمز مواجه نیستیم؛ چرا که جوامع امروزین، چنان پیچیده‏ و بغرنج شده‌ا‌ند که حوزه‌های معنایی و قلمروهای‏ مفهومی و زبانی در آنها به اموری پر شاخه، منشعب، و پر چین و شکن تبدیل شده است. نهادهای‏ اجتماعی چندان واگرا و زمینه‌های زبانی چندان‏ تخصصی و خودمختار شده‌اند که در هر یک از آنها با قواعدی ویژه و ساختارهایی خاص برای مرزبندی‏ و خط‌کشی حریم‌ها مواجه هستیم. در قلمرویی مانند دانش رسمی و آکادمیک، تمایز درست از نادرست، معقول از نامعقول و مستند از نامستند است که مرز میان گفتنی‌ها و حرف‌های مگو را تشکیل می‌دهد. در قلمروی زیبایی‌شناسی، ذوق سالم و ناسالم، سلیقه‏ پیشرو و واپسگرا، و عامه‌پسند و نخبه‌پسند است که‏ سنگ محک محسوب می‌شود و به همین ترتیب‏ در هر حوزه معنایی، با سنجه‌ها و معیارهایی ویژه‏ برای حصاربندی گفتمان‌های رسمی و مجاز روبه‌رو هستیم.

در هر زمینه، جسورانی که پا را از این مرزها فراتر بنهند، با برچسب‌هایی ویژه شناخته می‌شوند و مجازات‌هایی خاص را تحمل می‌کنند. درنوردیدن‏ خط قرمز در قلمروی دانشگاهی، برچسب بی‌سواد، نادان یا دیوانه را به همراه دارد و به از میان رفتن اعتبار و احترام و موقعیت منزلتی فرد منتهی می‌شود؛ در حالی‏ که نقض کردن یک قاعده مدنی درباره‏ حریم‌های گفتمانی، می‌تواند به جریمه یا زندانی‏ شدن فرد بینجامد. بر مبنای این تکثر و تنوع خطوط قرمز، سخن گفتن از خط قرمزی یگانه یا حتی‏ شبکه‌ای هم‌خوان و منسجم از خطوط قرمز در یک‏ جامعه می‌تواند گمراه‌کننده باشد. هیچ جامعه‌ای‏ چندان ساده، همگون و همگن نیست که خط‌های‏ قرمز تکامل یافته در قلمروهای معنایی گوناگون‌اش، در تطابق و سازگاری کامل با هم قرار داشته باشند. قواعد حاکم بر هر قلمرو معنایی تا حدودی استقلال‏ درونی دارد و در شرایطی ویژه تحول می‌یابد که دیر یا زود به تعارض یا ناهم‌خوانی بخش‌هایی از محتوای‏ آن با خزانه معنایی سایر حوزه‌ها منتهی می‌شود. بنابراین نخستین نکته در مورد خط قرمز، این است‏ که تعدادی فراوان، قواعدی متکثر و ساختاری‏ ناهم‌خوان و واگرا در یک نظام اجتماعی دارد. البته‏ ناگفته پیداست که هرچه آن جامعه نظم‏ یافته‌تر و نهادهای درون آن کارآمدتر باشند، این تعارض‌ها و ناهم‌خوانی‌ها با دقتی بیشتر شناسایی و رمزگذاری‏ شده و با قواعدی رابط تعدیل شده است.

دومین ویژگی خط قرمز این است که اصلا خط نیست. آنچه تا اینجای کار با عبارت مرزبندی، حصر و مرزگذاری مرزها مورد اشاره قرار دادیم، در واقع امری یک‌باره، قطعی و دقیق نیست. هیچ گرانیگاه‏ قدرتی چندان نیرومند نیست که مرزهای یک‏ گفتمان مجاز را یک‌بار و برای همیشه تعیین کند و هیچ گرانیگاه رمزگذارنده‌ای نیست که دقت و شمول‏ کافی برای انجام چنین کاری را دارا باشد. از این‏ رو، روند تعیین مرزهای مجاز برای یک گفتمان، همواره‏ به شکلی موضعی، پراکنده، منتشر و پویا به انجام‏ می‌رسد. در واقع، هر گفتمان به حبابی متغیر و سیال‏ از معنا می‌ماند که در دریایی از رمزگان فاقد معنا یا حامل معانی غیر مجاز شناور است. شکل متغیر این‏ حباب و مرزهای پویا و منعطف آن در هر مقطع زمانی‏ بر اساس برآیندی از نیروهای درونی و بیرونی آن‏ تعیین می‌شود. چه ‏بسا که ورود رسانه‌ای نو -مانند پیامک‌های تلفن همراه- حوزه‌ای از گفتمان‌های‏ غیر مجاز (بازگو کردن جوک‌های بی‌ادبانه برای فردی‏ نسبتا غریبه) را به درون قلمرو مجاز بمکد و چه‏ بسا که رخدادی ویژه -مانند اعلام یک خبر سیاسی‏ توسط مقامی دولتی- دامنه‌ای از گفتارهای مجاز را به ناگهان ممنوع سازد.

بنابراین، هر چند تصور مرزهای مجاز یک گفتمان‏ به صورت خطی دقیق و روشن و پایدار، از نظر آموزشی و در مقام یک ساده‌سازی نظریه‌پردازانه‏ کاری روا می‌نماید، اما در واقع، درست و واقعی‏ نیست. مرز مجاز یک قلمروی گفتمانی، محدوده‌ای‏ خاکستری است که نشانگان نمایانگر امکان بیان‏ گفتار، در آن جابه‌جا می‌شوند. رخدادهای محیطی، پویایی طبیعی درون یک نظام گفتمانی، موقعیت‏ ویژه حاکم بر شرایط تولید یک ‏پاره گفتار خاص و تاثیر مراکز قدرت بر ساخت گفتمان، عواملی هستند که این پس‏ و پیش رفتن مرزها در محدوده یاد شده را تعیین می‌کنند. به این ترتیب، خط قرمز، بیش از آنکه‏ خطی روشن و دقیق باشد، قلمرویی مه‌آلود است.

ویژگی سوم خط قرمز، این است که به راستی‏ قرمز است؛ یعنی تخطی کردن از آن به زایش‏ رنج منتهی می‌شود. نظام‌های اجتماعی و ساختارهای تولید و توزیع معنا، سازوکارهایی نرم یا سخت برای پاسداری از مرزهای گفتمانی خود دارند و با پاداش دادن به تولیدکنندگان پایبند به محدوده‏ مجاز و کیفر دادن به هنجارشکنان، این مهم را به‏ انجام می‌رسانند. به این ترتیب، مرزبندی یک گفتمان‏ با پویایی لذت و رنج گره خورده است. به تعبیری، خط قرمز آن نقطه‌ها و آن آستانه‌ای است که لذت و پاداش‏ ناشی از تولید یک ‏پاره گفتمان، به رنج و آزار تبدیل‏ می‌شود. به همین دلیل هم کنشگران اجتماعی‏ هم‌زمان با یادگیری زبان و تسلط بر به کارگیری آن، می‌آموزند (و در واقع شرطی می‌شوند) تا از خطوط قرمز اجتناب کرده و خود را در محدوده امن و لذت‌آور پاره گفتمان‌های مجاز پنهان کنند.

باوجود این، جالب است که در تمام نظام‌های‏ فرهنگی، خرده گفتمان‌ها و منش‌های (عناصر فرهنگی) کوچکی وجود دارند که در حاشیه خطوط قرمز می‌رویند. لطیفه‌ها و جوک‌ها، مشهورترین‏ منش‌هایی هستند که به شکلی بازیگوشانه در کناره‏ مرزهای مجاز گفتمان می‌رویند. خنده‌دار بودن و غیر جدی بودن این عناصر زبانی، تضمینی است‏ بر اینکه مشمول نظام کیفری نگهبان خط قرمز قرار نگیرند. با این حال، همین عناصر شوخی‌گونه، غیر جدی و بازیگوشانه هستند که فشاری مداوم را بر مرزهای مجاز یک نظام گفتمانی اعمال می‌کنند و دیر یا زود بسط و توسعه آن، عقب راندن مرزهای‏ غیر مجاز بودن را ممکن می‌سازند.

به این ترتیب، در یک جامعه پایدار و منظم، با چنین تصویری از مرزهای گفتمان‌های‏ مجاز و غیر مجاز رو به‏ رو هستیم؛ خطوط قرمزی‏ وجود دارند که هر یک از آنها در واقع دامنه‌ها و پیوستارهایی از قبض و بسط رمزگان مهار کننده‏ گفتمان هستند و در ضمن، خرده‏ معانی و منش‌هایی کوچک، بازیگوشانه و غیر جدی را هم -که‏ بر بازی و نقض تابوها تمرکز یافته‌اند- در خود جای داده‌اند. این خطوط قرمز، گذشته از ماهیت پیوستارگونه و غنی، واگرا و متکثر هم هستند و در حوزه‌های معنایی متفاوت، از قواعد خاص متفاوتی پیروی می‌کنند. در شرایط عادی، قواعد ربطی وجود دارد که این‏ زیر واحدهای گفتمانی و خطوط قرمز متمایزشان‏ را در یک مجموعه کلان و فراگیر با هم جمع‏ می‌کند و این همان است که شالوده زیست‏ جهان منسجم و یگانه اعضای یک جامعه پایدار و نظم ‏یافته را می‌سازد.

خط‌های قرمز تنها زمانی می‌توانند کارکرد حصرکننده خود را به انجام برسانند که تا حدودی واقعیت داشته باشند؛ یعنی بر چسب‏ نادان و بی‌سواد در شرایطی به تخطی‌کنندگان‏ از هنجارهای آکادمیک قابل‏ اطلاق است که‏ بخش بزرگی از این تخطی‌کنندگان به راستی‏ از نظر توانایی ذهنی و کامیابی نظریات‌شان در این رده بگنجند. به همین ترتیب، بقای خطوط قرمز بر کارکرد آنهاست. کارکرد این خطوط، نظم‏ بخشیدن به پویایی جاری در یک نظام گفتمانی‏ است و پاسبانی از آن در برابر اختلال‌هایی که‏ از ناسازه‌ها و رخنه‌های معنایی برمی‌خیزد. اگر خطوط قرمز آن دلالت عینی و این کارکرد فرهنگی را از دست بدهند، به عناصری اضافی، زاید و ناکارآمد تبدیل می‌شوند که عبور از آنها به ‏تدریج فضیلت تلقی می‌شود. این هنگامی رخ‏ می‌دهد که نظام اجتماعی بر لبه پرتگاه آشوب‏ قرار داشته باشد.

در این شرایط، کار واگرایی‏ زیرواحدهای فرهنگی به تعارض می‌انجامد و خطوط قرمز نه‏ تنها در زیر چتر معنایی مشترکی‏ با هم جمع نمی‌شوند که یکدیگر را نیز نقض‏ می‌کنند. در این شرایط، دامنه‏ نویسان رمزگان‏ حصرکننده در لبه سیستم گفتمانی به قدری‏ زیاد می‌شود که بخش مهمی از محتواهای آن‏ گفتمان را در بر می‌گیرد و بنابراین از سویی تولید معنا در آن گفتمان را دچار اختلال می‌کند و از سوی دیگر، رعایت حریم خطوط قرمز را ناممکن‏ می‌سازد. در این شرایط، رنج ناشی از تخطی از خطوط قرمز و لذت ناشی از رعایت آن، چندان‏ به هم نزدیک می‌شوند که تمایزشان از میان برود. زیست جهان در این شرایط به لحافی چهل‏ تکه‏ از پاره رمزگان متمایز و موازی و متعارض‏ تبدیل می‌شود و خصلت شیزوفرنیکی که در جریان ظهور مدرنیته (در جریان ظهور یکی‏ از همین الگوهای آشوبگونه) تجربه شد، با شدتی بیشتر تکرار می‌شود. در این شرایط، تولیدکنندگان گفتمان‌ها، ناکارآمد بودن خطوط قرمز را در می‌یابند و با عبور آزمایشی از مرزهای‏ آن، به زایش معنا و پاره گفتارهایی در فراسوی‏ این خطوط قرمز دست پیدا می‌کنند. قدرت‌های‏ مستقر سیاسی که در جریان این آشوب به مراکز اعمال زور در حمایت از یکی از این پاره‌های‏ پراکنده تبدیل شده‌اند، در این شرایط از اعمال‏ قدرت نرم‌افزاری و نمادین و ظریف، به سوی‏ اعمال زور عریان و خشن و آشکار روی می‌آورند و این آخرین مرحله از پایداری یک خط قرمز گفتمانی است.

در این برهه خطیر سردرگمی و عدم قطعیت و در شرایطی که قواعد خاص برای مرزبندی گفتارهای‏ مجاز و غیر مجاز اعتبار ندارد، امکان دست ‏یازیدن‏ به خلاقیت‌های زیربنایی، آفرینش‌های معنایی‏ ماندگار و بازسازی رادیکال اصول موضوعه فراهم‏ می‌آید و این میوه‌های درخت آشوب است که‏ جنون و سردرگمی و آشفتگی و رنج و ابهام، عناصر تشکیل‌دهنده شاخسار و برگ آن هستند. آنگاه که این قلمروهای معنایی نو ظهور و این‏ پاره گفتمان‌های تا به حال غیر مجاز تلقی شده، به قدر کافی بالنده و تنومند باشند که نظمی نو را پدید آورند، نظام‌های گفتمانی بار دیگر تن به‏ خطوط قرمزی از نو ترسیم شده می‌دهند و به این‏ ترتیب، نظام اجتماعی از دوران آشوب گذر می‌کند و نظمی نو را در دل خود می‌پرورد.

برگرفته از «https://wiki.soshians.ir//index.php?title=درباره‌ی_خطوط_قرمز&oldid=1004»