همسانی ایزد بهرام با ایندره‌ی هندی: تفاوت بین نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۵ اکتبر ۲۰۱۷، ساعت ۱۸:۵۹

بهرام در پهلوی و فارسی دری امروزین،‌ شکل تغییر یافته‌ی «ورَثرَغنه» است. واژه‌ای که در زبان اوستایی «مقاومت‌شکن» یا «ستیزه‌شکن» معنا می‌دهد. این واژه از دو بخشِ «وْرَثرَه» و «اَغَنَه» تشکیل یافته است. بخش نخست، همان «ورترَه»ی سانسکریت است که در وداها نام اژدهایی مخوف است، و بخش دوم با «اَهَنِ» ودایی همسان است و «شکستن و کوفتن و نابود کردن» معنا می‌دهد. به این ترتیب ورثرغنه‌ی اوستایی همان «ورترَه‌هَنِ» ودایی است که لقبی است برای خدای جنگاور و سلحشورِ هوا، یعنی اینْدْرَه.^[۱]

یکی بودنِ لقب ایندره و نامِ بهرام،‌ نخستین شاهدی است که یکی بودنِ این دو موجود را نشان می‌دهد. جاندا شکل پیشاهندواروپایی لقب ایندره (ورترهن) را *wltro-gwhen می‌داند که «کُشنده‌ و در هم شکننده‌ی سد و حصار» معنی می‌دهد. او نام تریپتولموس^[۲] (Τριπτόλεμος) در یونان را نیز شکلی دیگر از همین ریشه در نظر گرفته و آن را تغییر شکل یافته‌ی*trigw-t-welumos یعنی در هم شکننده‌ی دیوارها و حصارها می‌داند.^[۳] بخش دوم این ریشه‌ی‌ کهن،‌ بنا به تحلیل او با بنِ wel در زبان یونانی هم‌خانواده است و غار یا ظرفِ بزرگ ذخیره‌ی غلات معنا می‌دهد.^[۴]

1. ↑ ریگ ودا، ۱، ۳۲، ۱۲.
2. ↑ تریپتولموس از پهلوانان اساطیری یونانی است که با ایزدبانوی کشتزارها –دمتر- ارتباط دارد و به‌ویژه در آیین‌ها و مراسم رازآمیز الئوسیس نقش مهمی ایفا می‌کند. برخی از روایت‌ها او را همچون نخستین انسان در نظر می‌گیرند. برای بیشتر دانستن در این مورد بنگرید به: Kerenyi, 1967.
3. ↑ اگر بخواهیم این نام را بر مبنای ساخت نام‌ها در یونانی باستان تحلیل کنیم، دو بخشِ‌ «تری» (سه) و «پتولموس» (مردِ جنگاور) را در آن تشخیص می‌دهیم.
4. ↑ Janda, 1998.

منابع

• Janda, M. Eleusis, das indogermanische Erbe der Mysterien, 1998.

وکیلی، شروین. اسطوره‌شناسی ایزدان ایرانی. نشر شورآفرین، تهران، ۱۳۹۵ (ص ۱۲۳-۱۲۰)