درست ـ نادرست

دانا ـ نادان، راست ـ دروغ، نیک ـ بد، زشت ـ زیبا

اصل حقیقت

ارتباط میان من و جهان به زایش حقیقت منتهی میشود. حقیقت پیکره ای از منشها و ساختاری از مفاهیم و روابط میانشان است که بازنمایی زیستجهان را به صورت مجموعه ای قانونمند، شفاف و منظم از رخدادها و چیزها ممکن میسازد. حقیقت برسازنده ی ساختارهای شناختی اصلی آدمیان ــ مانند علم، دستگاه های دانایی، و فنآوری ــ است و بر محور جمِ درست/ نادرست سازمان یافته است. نظام

حقیقت بر مبنای ارزیابی ارتباط گزاره ها و مفاهیم با حقیقت بیرونی شکل گرفته است و عناصر پایه ی مورد ارزیابی اش مفاهیم و گزاره هایی هستند که در ارتباطشان با حقیقت بیرونی و کارآمدیِ فنآورانه سنجیده میشوند.

تقديس حقیقت

باور به اینکه حقیقت به امری عینی و واقعی و بیرونی ارجاع میدهد و بنابراین نظام شناختی ما بازگوکننده و منعکس کننده ی واقعیتی مطلق و تغییرناپذیر است. ایمان به اینکه حقیقت پیوندی دایمی و ناشکستنی و استوار با قطبِ درستی/ راستی/ روایی )در برابر نادرستی/ اشتباه/ خطا( برقرار میکند.

طرد حقیقت

تأکید بر ناکامی های محلی و موضعی نظام شناختی برای پاسخگویی به پرسشهای غایی، و باور به این که کل دستگاه حقیقت امری دروغین و ناکارآمد و فریب آمیز است. ناامیدی از اینکه نظام شناختی بتواند هیچ چیزی در مورد واقعیت بیرونی هستی به ما بگوید.

تله ی تعصب

باور به تقدیس حقیقت به مقاومت در برابر بازبینی آرا و اندیشه ها، گریز از تنشهای معنایی و چسبیدن به گزاره های راست پنداشته شده منتهی میشود. نظام حقیقت به امری فرارونده و نقدناپذیر و بنابراین ایستا و راکد و تغییرناپذیر تبدیل میشود که از سازگاری با پویایی طبیعی مهروند عاجز است

تله ی سردرگمی

باور به طرد حقیقت به استفاده نکردن از دستگاههای شناختی و پایبند نبودن به حقیقت های در دسترس منتهی میشود. از این رو، من از بازنمایی جهان خارج و رفتارِ درست در برابر آن باز میماند و میکوشد تا با تکرار نسبی بودن حقیقت و تأکید افراطی بر ساختگی بودن نظام های شناختی، ناکامی خود در تسلط بر آنها و بهره مندی از آن را توجیه کند.

راهبرد چیستا

بهره جوییِ تمام و کمال از نظام دانایی و استفاده ی همه جانبه از نظامهای شناختی، بدون فراموش کردن نسبیت و تکاملی بودن محتوای آن. پایبندی به حقیقت همچون امری آفریده ی خویشتن اما ضروری و ارزشمند که در هر لحظه نزدیکترین تخمین از هستی بیرونی را به دست میدهد. ایستادن در میانه ی دو طیف متعصب و سردرگم، و حفظ چابکی و چالاکی دستگاه شناختی، در عینِ استوار ساختن

موضع و موقعیت خویش در اندرون آن.

پرسش

• چرا رویکرد »«طرد حقیقت» همواره در تاریخ اندیشه به صورت آرا و نظریاتی حاشیه ای وجود داشته و هیچ فنآوری، دستگاه نظری یا چارچوب فکری منظمی را پدید نیاورده است؟
• چرا تمام نظریه ها و آرا در نهایت در سیر تکامل اجتماعی خود به سوی تعصب گرایش می یابند؟
• شیوه ی اتصال نظام های شناختی و منش های حامل آنها با جمِ «معنا ـ پوچی» چیست؟
• آیا میتوان تکامل و دگرگونی نظامهای علمی و شناختی را با تحلیل منشها و پویایی معنای حمل شده توسطشان توجیه کرد؟
• حقیقت چه ارتباطی با قدرت، لذت و بقا برقرار میکند؟

تمرین

• دستگاه شناختی خودتان را صورتبندی و تصریح کنید. یعنی گزاره های مرکزی و اصول موضوعه و عناصر حاشیه ای آن را استخراج کرده و شیوه ی چفت و بست شدنشان به هم را تشخیص دهید.
• آیا در نظام حقیقتی که بدان باور دارید ناسازه و تعارض منطقی می بینید؟