عقلانیت - عواطف

اصل پردازشگرهای موازی

• ذهن در سطح پردازشهای خودآگاه به دو سیستمِ متمایزِ عقلانی ـ استدلالی و عاطفی ـ هیجانی مجهز است.

• این دو خاستگاه های تکاملی متفاوتی دارند، با شیوه هایی گوناگون پردازش و ارزیابی می کنند، و در نقاطی متمایز از مغز تمرکز یافته اند.

عقلانیت

• عقلانیت، که از نظر تکاملی نیز جدیدتر است، الگوى سازمان یافتگىِ زبانمحور، خودآگاه، نقدپذیر و خطىِ شناخت است.

• سیستم عقلانی داده ها را گام به گام، طی فرآیندی خودآگاه و به نسبت کند پردازش میکند، اما به خاطر همین پله پله بودنِ تحلیل، و امکان بازنمایی هر پله در زبان، روند کار خودآگاه است و گامهای استدلال روشن و نقدپذیر میباشد.

عواطف

• عواطف و احساسات شکلى کیفى، مبهم، چندپهلو و نیمه خودآگاه از سازماندهى شناخت است.

• این سیستم قدیمی تر است، به شکلی غیرزبانی و بنابراین نیمه خودآگاه ـ ناخودآگاه کار میکند و تصمیم گیری و پردازش را در گامهایی موازی و همزمان و شتابزده به انجام می رساند.
• از این رو تنها دستاورد آن خودآگاه میشود و بدنه اش از دایره ی خودآگاهی و رمزگذاری در زبان خارج است.
• این سیستم حال و وضع و خلق وخو (مانند خشم و ترس و شادی و...) را تعیین میکند که همانا حالتِ پردازش داده ها و وضعیت عمومی سیستم من را نشان می دهد.

عقلگرايی خام

تنها راه تصمیم گیری و تحلیل داده ها عقلانی است.

تله ی ناگهیس

• پردازشهای عاطفی ـ هیجانی، به خاطر بی ارزش شمرده شدن، کارآیی خود را در فرآيند تصمیم گیری و انتخاب گزینه های رفتاری پیشاروی من از دست میدهند.
• داوری به دلیل فلج شدنِ دستگاه عاطفی ـ هیجانی، کارآیی خود را از دست میدهد.

راهبرد سپندارمذ

پردازش عاطفی و هیجانی در شرایطی که نیاز به پردازش سریع و فراگیر و کلگرا وجود دارد، اولویت می یابد و در سایر موارد همچون پشتیبان و پردازنده ای کمکی در کنار سیستم عقلانی ـ استدلالی به کارکرد خود ادامه می دهد.

احساساتیگری خام

• تنها راه تصمیم گیری و دستیابی به حقیقت، احساسات و عواطف است.
• هرچه با احساسات و هیجانها متصل نباشد غیراصیل، سرد، غیرانسانى و دروغین است.

تله ی ساوول

• تمرکز بر عواطف و هیجانها و نادیده انگاشتن عقلانیت به محروم شدنِ من از روندهای تصمیمگیریِ شفاف و خودآگاه و دقیق منتهی میشود.
• ناکارآمد شدنِ دستگاه عقلانی ـ استدلالی به فلج شدن روند داوری درست منجر میشود.

راهبرد شهريور

• ترکیب هر دو توانایی پردازشی به شکلی که هر یک کاستی های دیگری را تکمیل کند.
• بهره جویی از پاسخ های مبهم اما سریع و فراگیرِ هیجانی، در کنار روندهای دقیق و مستدل عقلانی برای انتخابِ گزینه های رفتاری بهینه.
• تأکید بر راهبردهای عقلانی در شرایطی که پردازشی شفاف و دقیق و نقدپذیر مورد نیاز است، و حفظ کارآیی دستگاه عقلانی در شرایطی بحرانی که اولویت پردازشی به سوی سیستم عاطفی ـ هیجانی متمایل میشود.

پرسش

• چرا این دو سیستمِ مجزا برای انتخابگری تکامل یافته اند؟
• جایگاه هریک از آنها در مغز آدمی کجاست؟
• چرا یکی از آنها با زبان پیوند خورده است؟
• آیا میتوان این دو شیوه را به دو سطح زیستی ـ روانی و اجتماعی ـ فرهنگی مربوط دانست؟
• نامهایى که به عواطف و حالات هیجانی نسبت مى دهند تا چه حدى شامل و فراگیر است؟

تمرین

• یک تصمیم مهم زندگی خود را به خاطر بیاورید، چه سهمی از این تصمیم گیری زیر تأثیر عواطف و هیجانها و چه بخشی از آن متأثر از استدلال عقلانی بوده است؟
• یک انتخاب رفتاریِ ساده را که هماکنون با آن روبه رو هستید به همین ترتیب تحلیل کنید. آیا میتوان تنها با یکی از این سیستمها تصمیمگیری کرد؟
• اگر چنین کنیم، تجربه ی شخصیمان از رفتاری که در پیش میگیریم، چه ایرادی دارد؟