مفهوم قربانی در سنت آریایی
قربانی [در سنت آریایی] مجموعه‌ای از رفتارهای قاعده‌مند برای ایجاد تأثیری هستی‌شناختی بر جهان خارج است. در وداها بارها به این شکل از مفهوم قربانی کردن بر می‌خوریم و در گاهان و بخش عمده‌ی اوستا نیز قربانی کردن به همین معنا به کار گرفته شده است. در وداها، برهمنان که کارگزارانِ عمل قربانی هستند به روشنی با گفتنِ این که «با عمل قربانی خدایان را در آسمان‌ها می‌آفرینند!» خودستایی می‌کنند.
در یشت‌ها هم قربانی‌هایی که برای ایزدان و ایزدبانوان گزارده می‌شوند بیشتر نوعی عمل جادویی هستند که دستیابی به چیزی خاص یا پدید آوردن تأثیری مشخص (معمولاً در قلمرو جنگ) را آماج می‌کند. ایزدان و ایزدبانوان بر خلاف سنن اقوام سامی نه از قربانی تغذیه می‌کنند و نه از آن شادمان می‌شوند، بلکه تنها با رد و قبول آن تحقق آن قصد را روا یا ناروا می‌شمارند. جالب آن است که متغیرهایی روانشناختی مانند نیت قربانی‌گزار در تعیین نتیجه‌ی نهایی مؤثر است. مثلاً نیت ویرانگر و بدِ آژیدهاک هنگام قربانی کردن برای آناهیتا، باعث رد شدن درخواست او می‌شود. این در حالی است که در ادیان کلاسیکِ چندخدایی، عمل قربانی نوعی تغذیه‌ی خدایان است که توسط خدمتگزاران انسانی‌اش انجام می‌شود، و اگر زنجیره‌ی رفتارهای صوری به درستی انجام شود، خدایان را سیر و راضی می‌کند، بی آن که ارتباطی به انگیزه و حالت ذهنی ایشان هنگام انجام این کار داشته باشد.
وکیلی، شروین. اسطوره‌شناسی ایزدان ایرانی. نشر شورآفرین، تهران، ۱۳۹۵ (ص ۱۰۴-۱۰۳)
